Han van Loghem, from Haarlem to Siberia
- 01 November 2019
- By Adriaan Mout
Dat we in Rusland werken is deels toeval, maar dat we dit hebben omgezet in succes niet. Nieuwsgierigheid was natuurlijk de eerste aanleiding om te reageren op de vraag van een ambitieuze ontwikkelaar, die zich met name op de betaalbare woningbouw richtte. Maar al snel veranderde nieuwsgierigheid in betrokkenheid bij de opgave in Russische steden, waar een grote bouwproductie gepaard gaat met een gebrek aan visie op ruimtelijke ordening, stedenbouw en architectuur. Onze Nederlandse traditie op het gebied van integraal ruimtelijk ontwerp en LEVS’ expertise in het ontwerpen van compacte stedelijkheid met betaalbare woningbouw boden een vruchtbaar uitgangspunt voor een inmiddels vijf jaar durende romance.
In de vijf jaar dat we in Rusland werken zijn we gefascineerd geraakt door het land, maar evenzeer door de mensen en bedrijven met wie we samenwerken. Bedrijven die open staan voor nieuwe ideeën, die op zoek zijn naar kansen en kennis. Mensen die willen snappen hoe zij een leefomgeving kunnen creëren die zij in Europa en met name in Nederland zo waarderen. En het is aan ons om die Nederlandse waarden te analyseren en te combineren met de Russische ziel en een ongenaakbaar klimaat. De complexe en gelaagde Russische maatschappij is fascinerend en kun je niet begrijpen zonder ook de tragiek te zien.
Wij waren al geruime tijd bezig in Rusland, in steden als Jekaterinburg, Moskou en Kazan. Toen stond zonder aankondiging ineens een jonge en bijzonder kwieke dame voor onze deur. Ze kwam helemaal uit Tomsk en representeerde de technische universiteit aldaar. Geïnteresseerd in de Nederlandse architectuurpraktijk was ze op zoek naar contacten om het universitair onderwijs uit zijn isolement te halen. We hadden toen nog geen idee waar Tomsk lag en ook niet dat dit met z’n 40.000 studenten de grootste universiteitsstad van Siberië was. De kennismaking was echter kort, maar een paar maanden later kwam ze terug en nam ze de stadsarchitect mee. Deze bleek uitermate geïnteresseerd in ons werk en onze visie op het omgaan met de stad. Op hetzelfde moment bleek de Nederlandse ambassadeur in Rusland een bezoek te gaan brengen aan Tomsk in het kader van Smart Cities, een initiatief om universiteiten en bedrijfsleven te betrekken bij de duurzame ontwikkeling van steden. Wij werden uitgenodigd om mee te gaan. Het bleek dat onze kwieke dame hierachter zat, zij kende alles en iedereen. Bij ons bezoek bleek de stadsarchitect inmiddels gepromoveerd te zijn tot vice governor en kwamen we als vanzelf in een circus van ronde tafels, workshops, lezingen, lunches en diners terecht. We werden ook geïntroduceerd bij de grootste lokale ontwikkelaar TDSK en konden een presentatie over ons werk geven. Deze ontwikkelaar deed aan massawoningbouw aan de rand van de stad, maar bleek voor ons twee speciale plots in de stad in gedachten te hebben. Hoewel wij inmiddels meenden de moderne Rus een beetje te kennen, moesten we in Tomsk wennen aan een formele en hiërarchische geest en structuur, anders dan in Jekaterinburg en Moskou. De moderne Rus was hier nog niet zo modern en de besluitvorming, maar ook de vorm zelf, deden ons sterk denken aan Sovjettijden. Maar eenmaal aan de maaltijd, waar de wodka rijkelijk vloeide, veranderde dat altijd snel. Toen kwamen de verhalen los die horen bij de traditie van toasten, in een tempo waar wij niet tegen op konden drinken. Dat ging vergezeld van wonderlijke en heerlijke gerechten, waarbij de vis uit de lokale rivier een hoofdrol had. En aan het einde van de avond waren de Siberiërs de hartelijke Russen die wij van de rest van het land ook kenden.
Voor ons betekent het werken in de Russische context niet het exporteren van Nederlandse stedenbouw en architectuur. Het is een zoektocht naar wezenlijke kenmerken van onze Dutch Liveability, zoals we die zijn gaan noemen, om deze vervolgens te verbinden met de geschiedenis en cultuur van steden als Jekaterinburg, Kazan en Tomsk. Deze Dutch Liveability gaat niet primair over esthetiek of architectuur. Het is een vertaling van een open samenleving die bij ons in eeuwen is gevormd.
De noodzaak om een man-made land te creëren, met compacte steden, leidde tot samenwerking waarbij integrale samenhang onmisbaar was. In Nederland is dit een historisch gegroeide situatie: onze intieme steden, waar je door de ramen naar binnen kunt kijken, en onze veilige burgermaatschappij, waar de kinderen op straat spelen. Er bestaat een breed gedragen besef dat gezamenlijke ambitie tussen overheid en private partijen in gebiedsontwikkeling noodzakelijk is om een hoge kwaliteit op alle niveaus, van stedenbouwkundig en landschapsontwerp tot gebouwontwerp, woningplattegronden en openbare ruimte, te kunnen realiseren.
Onze contacten met de universiteiten van Tomsk blijven goed en tijdens de bezoeken combineren we onderwijs met de projecten, en dat vaak met special events, daar zijn de Russen dol op. Grote bijeenkomsten met ronde tafels en presentaties met veel protocol en mooie woorden en daarna de onvermijdelijke diners waar alles en iedereen loskomt en waar dan de echte waarheid wordt gesproken. Wat een fijn land! En wat een bijzondere stad, Tomsk, met z’n indrukwekkende houtarchitectuur, z’n rijke handelsverleden en met z’n 40.000 studenten die allemaal vooruit willen. Maar ook een stad die vies en vervuild is. De grootschalige kolenwinning is niet ver weg en is de economische motor van de regio. En midden in de stad staat de grote kolencentrale die alles en iedereen van warmte voorziet, met metersdikke pijpleidingen die bovengronds dwars door de stad lopen. Het kan hier zo ontzettend koud zijn. En alles gebeurt hier met de auto, veelal stinkende diesels. Er is hier nog heel veel te winnen. Maar wat een prachtig ommeland: leeg en verlaten, woest en eindeloos. Dan realiseer je je weer in wat voor klein, samengeperst en 100% gemaakt landje wij leven.
En dat de ervaring andersom tot dezelfde verwondering leidt blijkt wel als we onze opdrachtgever in Amsterdam ontvangen en op de boot meenemen door onze liberale, vrijgevochten stad. Ook voor hun is dit een wereld van verschil. Maar allebei zijn we op zoek naar het verbeteren van onze leefomgeving. Wij maken daarbij net als Van Loghem kennis met Siberië. In een totaal andere tijdgeest en context. Maar toch diep onder de indruk, een ervaring rijker. Die ervaring gaat over ruimte en isolement, maar ook over hartelijkheid, dadendrang en de wil om te verbinden, te verbeteren en te leren. Drs. P is waarschijnlijk zelf nooit in Siberië is geweest. Zijn Dodenrit eindigt met: ‘Trojka hier, Trojka daar. Leve onze goede tsaar!’ De tsaar is al lang dood. Maar Siberië leeft en heeft ons hart gegrepen.